چاپ سربی به چاپ به وسیلهٔ حروف سربیِ متحرک گویند. روش چاپ سربی، روش نسبتاً آسانی است که در آن کاغذ روی صفحه‌ای متشکل از حروف برجستهٔ سربی و آغشته به مرکب فشرده می‌شود و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد.
حروف‌چینی روزنامه، نخست به صورت دستی انجام می‌گرفت،
ولی بعدها این کار با دستگاه‌هایی که معمول‌ترین آنها لاینوتایپ بود، صورت می گرفت. دستگاه حروف‌چینی خودکار لاینوتایپ در سال ۱۸۸۶ میلادی ساخته شد. بدین ترتیب سرعت چاپ به تدریج افزایش پیدا کرد.در اواخر قرن بیستم، پیشرفت فناوری باعث شد تا دستگاه حروف‌چینی سربی کم‌کم از دور خارج شود و جای خود را به دستگاه‌های الکترونیکی و حروف‌چینی رایانه‌ای بدهد.
تاریخچه‌ی چاپ سربی
چاپ سربی به عنوان یکی از اولین شیوه‌های چاپ در جهان، تاریخچه‌ی جالبی دارد. برای اولین بار چینیان در قرن یازدهم، فناوری چاپ را اختراع کردند.
ایده‌ی چاپ توسط چینیان، پس از اختراع کاغذ و کشف جوهر شکل گرفت.
در ابتدا چینیان از چوب برای ساخت کلمات برجسته و حکاکی آن بر روی کاغذ استفاده می‌کردند؛ اما، با گذشت زمان قالب‌های حروف به‌صورت جداگانه ساخته شدند.
البته در خود چین این قالب‌ها چندان مورد استقبال قرار نگرفت؛
زیرا، استفاده از کلمات کامل برای آنها، روش سریع و راحت‌تری بود؛ اما، در قرن پانزدهم که این فناوری به اروپا رسید، مورد استقبال زیادی قرار گرفت. دلیل آن نیز مشخص است.
ساختار کلمات در اروپا به‌صورت حروف کنار هم بود و این بلوک‌های حروف برای ساخت کلمات بسیار کاربردی بودند.
در ابتدای امر از گل رس خشک شده و چوب برای ساخت بلوک‌ها استفاده می‌شد؛ ولی، این عناصر دوام و کیفیت خوبی برای این کار نداشتند. ایده‌ی ساخت بلوک‌های سربی اولین بار توسط گوتنبرگ مطرح شد.
اگرچه پیش از آن نیز در قرن سیزدهم در کره از فلز برای چاپ متحرک استفاده می‌کردند، سرب به علت خواصی که داشت بهترین ماده برای این کار شناخته شد.
انتخاب سرب تنها دستاورد گوتنبرگ نبود.
او همچنین یک جوهر مناسب برای چاپ بهتر پیدا کرده و سیستم پانچ-ماتریکس را نیز طراحی کرد که برای حروف‌چینی و پرس پانچ‌ها روی کاغذ استفاده می‌شد.
اولین نسخه‌ی کتاب به روش چاپ سربی در ایران، توسط خاچاطور کساراتسی، خلیفه‌ی ارمنی وقت اصفهان در سال 1636 میلادی به چاپ رسید.
از اواخر قرن نوزدهم میلادی، ماشین‌های حروف‌چینی کم‌کم جایگزین حروف‌چینی دستی شدند.
این ماشین‌های حروف‌چینی، همان‌طور که گفتیم، دو نوع مونوتایپ و لاینوتایپ دارند که هر کدام از روشی متمایز برای چینش حروف و کلمات استفاده می‌کند.
کیفیت در چاپ سربی
کیفیت در چاپ سربی به عوامل مختلفی ازجمله بلوک‌های حروف، کاغذ و جوهر بستگی دارد.
مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر کیفیت کار چاپ، بلوک‌های سربی استفاده‌شده است.
کیفیت ساخت این بلوک‌ها برای زیباتر نشان دادن حروف اهمیت زیادی دارد. هرچه سختی فلز بیشتر باشد، کیفیت بهتری دارد. میزان استفاده از قلع و آنتیمون در بالاتر بردن کیفیت آلیاژ بلوک‌های حروف اهمیت دارد. هرچه مقدار این دو ماده بیشتر باشد آلیاژ در دمای بالاتری قالب می‌گیرد و استحکام بیشتری دارد و درنتیجه، دیرتر دچار ساییدگی شده و شکل حروف تغییر نمی‌‌کند. عوامل دیگری همچون جنس کاغذ و جوهر استفاده‌شده نیز به‌طور مستقیم بر کیفیت چاپ سربی تأثیرگذار است.
کاربرد چاپ سربی
اگرچه این روش ساخت در حال حاضر منسوخ شده است؛ اما، از قرن یازدهم تا اواسط قرن نوزدهم از این روش برای چاپ مطالب به‌صورت گسترده‌ای استفاده می‌شد. کتاب‌های زیادی با کمک این شیوه چاپ شدند تا جایی که برخی مورخان معتقدند این اختراع یک عنصر کلیدی برای ظهور رنسانس در اروپا بوده است. اگرچه در ابتدا مردم چین و کره، از این شیوه برای انتشار کتاب‌ها استفاده کردند؛ اما، اوج پیشرفت و کاربرد این متد چاپ در اروپا شکل گرفت. اروپاییان خصوصا بعد از اصلاحاتی که گوتنبرگ در ساختار حروف، کاغذ و جوهر انجام داد، از چاپ سربی استفاده‌ی زیادی برای تهیه‌ی روزنامه و کتاب کردند.
مزایای چاپ سربی
مهم‌ترین مزیت این روش نسبت به چاپ چوبی، قابلیت تنظیم مجدد حروف پس از چاپ است؛ زیرا، حروف به‌صورت مجزا هستند و می‌توان به دفعات از آنها استفاده کرد و نوشته‌های مختلفی را چاپ کرد. مزیت دیگر، سرعت بالاتر این روش نسبت به چاپ چوبی است. همچنین استفاده از فلز باعث دوام بیشتر بلوک‌های حروف شده و زمان زیادی می‌توان از آنها استفاده کرد. قطعات فلزی دوام بیشتری دارند و حروف از فرم یکنواخت‌تری برخوردارند. حسن این ویژگی این است که یکنواختی حروف منجر به ایجاد تایپوگرافی و فونت مشخص می‌شود. معمولا در اسناد رسمی استفاده از یک تایپوگرافی مشخص، حائز اهمیت است. همچنین فونت‌ها باید خوانا باشند.
معایب چاپ سربی
شاید مهم‌ترین عیب در فرایند چاپ سربی، مسئله‌ی زمان است. در نظر بگیرید که بخواهید یک اطلاعیه‌ی ساده را به این روش چاپ کنید. تک‌تک حروف و کلمات باید در کنار هم چیده شوند تا متن نوشته شکل بگیرد. خودتان تصور کنید که تنظیم یک متن هزار کلمه‌ای در این روش چه زمان زیادی مصرف می‌کند. مسئله‌ی دیگر هزینه بر بودن این روش است. برای متن‌های طولانی‌تر تعداد بیشتری از این بلوک‌های حروف نیاز است. خرید این بلوک‌ها هزینه‌ی زیادی به همراه دارد. مشکل دیگر سختی کار با این ابزارها است. پس از چاپ حتی یک متن کوچک، تمامی بلوک‌های حروف برای دفعات بعدی باید به دقت تمیز شود. در کنار تمامی این مسائل یک مسئله‌ی جزیی، اما پراهمیت، وجود دارد و آن این است که سرب فلزی سمی است و تماس با این فلز ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیری به بدن وارد کند.
